زمان- پەیوەندیی ڕەگی ڕابوردوو و ڕانەبوردوو لە زمانی کوردیدا ١

چاوگ لە زمانی کوردیدا سێ جۆرە:
١- ئەوانەی کە بە (-دن) یان (-تن) تەواو دەبن: وەک هاتن، بواردن، ناشتن و ...
٢- ئەوانەی کە بە (-ین) لە هەردوو شێوەزاری کورمانجیدا و بە (-ان) لە شێوەی کورمانجیی خواروودا کۆتایی دێن: بڕین، چڕین، زڕان و...
٣- ئەوانەی کە بە (-ن) تەواو دەبن: بوون، چوون.
وێدەچێت زۆربەی ئەو چاوگانەی دەستەی دووەم لە بنەڕەتدا چاوگ نەبووبن و لە ڕێگای دروستکردنی کار لە ڕووی ناوەوە دروست بوبێتن. لەم دەستەیەدا چاوگی وەک (هانین)یش دەبینرێن، کە ڕەنگە سەردەمانێک (د)یان بووبێت و داکەوتبێت. دەستەی سێیەمیش بە بەراورد لەگەڵ پەهلەوی و فارسیدا، ئاشکرایە کە سەردەمانێک (ت)یان بووە و ئیستە داکەوتووە : بوو(ت)ن، چوو(ت)ن.

من لە بەر کورتکردنەوەی باسەکەم تەنیا باسی دەستەی یەکەم دەکەم. یەکێک لەو ڕێسایانەی کە ڕەگی ڕابوردوو دروست دەکات، زیادکردنی دەنگی (د) لە کۆتاییی ڕەگی ڕانەبوردوودایە.

مر، مرد، مردن
ڕانەبوردوو: دە+مر+م=دەمرم                       ڕابوردوو: مرد+ م=مردم

شۆر،شۆرد،شۆردن
ڕانەبوردوو: دە+شۆر+م=دەشۆرم                 ڕابوردوو: شۆر+ م=شۆردم

بەڵام ئەو ڕێسایە، هاوکات لەگەڵ چەند دەنگکۆڕکێدا بەکار دەچێت، دوو دەنگکۆڕکێی زۆر بەربڵاو، کە دەبێت لە بەرچاو بگیررێن یەکەمیان ئەوەیە کە (ژ) کاتێک دەگات بە دەنگی (د)، هەردوو دەنگی (ژد) کپ دەبێت و دەبێتە (شت). وەکوو:

کوژ، کوشت، کوشتن
ڕانەبوردوو: دە+کوژ+م=دەکوژم                 ڕابوردوو: کوژ(د)+ م=کوشت+م=کوشتم

ڕژ، ڕشت، ڕشتن
ڕانەبوردوو: دە+ڕژ+م=دەڕژم                 ڕابوردوو: ڕژ(د)+ م=ڕشت+م=ڕشتم

ڕێسایەکی تر کە لە پەیوەندیی ڕەگەکاندا بەرچاو دەکەوێت، گۆڕانی دەنگی (ێ) لە ڕەگی ڕانەبوردوودا بە دەنگی (ا) لە ڕەگی ڕابوردوودایە:

نێر، نارد، ناردن
ڕانەبوردوو: دە+نێر+م=دەنێرم                 ڕابوردوو: نێر(د)+ م = نارد+م= ناردم

ستێن، ستاند، ستاندن(سەندن)
ڕانەبوردوو: دە+ستێن+م=دەستێنم                 ڕابوردوو: ستێن(د)+ م=ستاند+م= ستاندم

بۆ نموونە چاوگی ناشتن، هەردوو ڕێساکەی تێدا بەرچاو دەکەویت:

نێژ، ناشت، ناشتن
ڕانەبوردوو: دە+نێژ+م=دەنێژم                 ڕابوردوو: نێژ(د)+ م=نێشت+م=ناشت+م= ناشتم

تێبینییەکان :
١- هەندێ لەو چاوگانەی کە بە (-دن) کۆتایی هاتوون، لە بەر گۆڕانی (د) بە (ی) کە بەتایبەت لە بنزاراوەی سلێمانیدا گۆڕانێکی دەگمەن نییە، وا دێنە بەر چاو کە دەبێت لە دەستەی چاوگی جۆری (-ین)دا پۆلێن بکرێن، بەڵام ئەوە تەنیا لێکچوونێکی ڕووکەشە و لەو دەستەیەدا نین وەکوو:
مژ، مژ(د)--->مشت---->مشتن
مژ، مژ(د)--->مژی---->مژین
ئەمە ڕەنگە بۆ چاوگی هانین-یش دروست بێت هێن--->هان(د)--->هانی

٢- چۆنیەتیی بەکارهاتنی هانین و هاوردن هەمیشە بۆم پرسیار بووە، کە دەکرێت بەم شێوەیە لێکی بدەینەوە:

هانین--->هانی--->هێن
دەهێنم، دێنم، تێنم
هاوردن--->هێور--->هێر
ئەهێرم،تە+هێرم=تێرم

٣- وەک گریمانەیەک و هێشتا لە گریمانەیەک زیاتر نییە: هاتن--->هێ--->دە+هێ+م=دێم